مهدی زارعی

 

اسناد و نشریات مربوط به اتفاقات سال 1308 کم نیستند. با این حال نه تا آن اندازه که ابهامات تاریخ ورزش ایران را به کلی برطرف سازند. 

به همین دلیل ناچاریم در این شماره تمامی احتمالات مربوط به وقایع این سال را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

 

تقریباً تمامی مطالب مربوط به تاریخ فوتبال ایران، درباره اتفاقات مربوط به سفر تیم منتخب ایران به بادکوبه شوروی به کاریکاتوری اشاره می‌کنند که بعد از بازگشت بازیکنان ایران در نشریه طنز ناهید به چاپ رسید و خشم بازیکنان تیم ملی را برانگیخت. به طوری که همگی با چماق به دفتر نشریه مزبور رفته و با کارکنان آن به زد و خورد پرداختند و به همین دلیل همگی بازداشت شدند و سرانجام با دادن تعهد از بازداشت آزاد شدند. در این داستان چند اشکال وجود دارد. اول اینکه کسی چنین تصویری را در نشریات سال 1305 مشاهده نکرده است و آرشیو نشریه ناهید نیز آنقدر کامل نیست که بتوان چنین طرحی را در آن مشاهده کرد. مسأله مهمتر، نتایج تیم ملی است. آیا تیمی که در اولین سفر خارجی خود یک مساوی و دو شکست نزدیک کسب کرده (از جمله باخت 4 بر 3 برابر میزبان خود)، آنقدر ناکام بوده که یک نشریه را وادار سازد تا آن تیم را سوژه تمسخر و کنایه خود گرداند؟ نکته قابل ذکر دیگر این است که حتی اگر«ناهید» چنین کرده باشد، چرا هیچ سندی درباره این زد و خورد و بازداشت بازیکنان وجود ندارد؟‌!

به همین خاطر منطقی‌تر آن است که تمام این وقایع بعد از بازی‌های سال 1308 اتفاق افتاده باشد. زیرا از طرفی بعد از بازی‌های ایران در بادکوبه، انتظار مردم از منتخب طهران بالاتر رفته بود و علاقه‌مندان امیدوار بودند ایران حداقل در خانه خود، عملکرد بهتری در برابر منتخب آذربایجان داشته باشد. از طرف دیگر باخت (11-0) آنقدر تحقیرآمیز بود که بتوان به راحتی آن را دستاویز شوخی و طنز قرار داد. نگاهی به جزییات وقایع نشان می‌دهد که ایران در هر دو بار با پیراهن‌های راه راه سبز و سفید در برابر حریف قرار گرفت. به همین خاطر احتمال جابه‌جا شدن واقعیات درباره بازی‌های این دو سال بیشتر محتمل است. البته باز هم تمام ابهامات به پایان نمی‌رسند. زیرا می‌بینیم که دروازه‌بان تیم منتخب بعد از این مسابقات پاداش گرفت و اگر او در کنار سایر بازیکنان اقدام به ضرب و شتم با چماق کرده بود، قطعاً به این سادگی نمی‌توانست پاداش بگیرد! ضمن اینکه در بین اسناد مربوط به سال 1308 نیز هیچ اثری از ضرب و شتم و بازداشت فوتبالیست‌ها دیده نمی‌شود. تصویری که مشاهده می‌کنید، از آرشیو محقق و نویسنده ارجمند جواد خیابانی گرفته شده است. وی نیز همچون نگارنده سطور معتقد است که ماجراهای ذکر شده نمی‌تواند ارتباطی به سفر ایران به بادکوبه داشته باشد.

 

سه مسابقه منتخب طهران و آذربایجان، تبعات زیادی برای فوتبال کشور داشت. بسیاری از بازیکنان زبده فوتبال طهران، به خاطر این نتایج برای همیشه فوتبال را کنار گذاشتند. این در حالی بود که ناظران اذعان داشتند اگر دروازه‌بان تیم منتخب طهران (خان خانان سرداری) درون دروازه عملکرد مناسبی نشان نداده بود، شکست‌های طهران سنگین‌تر نیز می‌شد. به همین خاطر تصویب شد که از 1500 تومان اعتبار دولت که برای مخارج لازمه فوتبالیست‌ها در اختیار وزارت معارف گذارده شده بود، 150 تومان پاداش به خان خانان سرداری داده شود. در اسناد مربوط به این دروازه‌بان آمده است:

«وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه- تاریخ 15/11/1308- نمره 9176/ 29496

اداره محاسبات- مقام منیع هیأت محترم وزرا عظام دامت شوکتهم

نظر به اینکه آقای خان خانان سرداری در موقع ورود فوتبالیست‌های شوروی به ایران برای مسابقه از طرف قسمت فوتبالیست‌های ایران به سمت دروازه‌بانی انتخاب و وظیفه خود را در ایام مسابقه با نهایت خوبی و جدیت انجام داده و ذیحق به دریافت حق‌الزحمه می‌باشد، لذا مستدعی است تصویب فرمایند که مبلغ دویست تومان بابت حق الزحمه ایشان از محل یکهزار و پانصد تومان اعتبار دولت که برای مخارج لازمه فوتبالیست‌ها در اختیار وزارت معارف گذارده شده پرداخت و به محاسبات فوتبالیست‌ها خاتمه داده شود. یکصد و پنجاه تومان تصویب شد.»

پنج روز بعد، این پیشنهاد تصویب شد:

«به تاریخ 20/11/1308 ریاست وزرا- نمره 9273

هیأت وزرا در جلسه 16 بهمن 1308 نظر به پیشنهاد نمره 9176/ 29496 وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه تصویب نمودند مبلغ یکصد و پنجاه تومان حق‌الزحمه خان خانان سرداری در موقع مسابقه فوتبال با هیأت شوروی از محل یکهزار و پانصد تومان اعتبار مخارج لازمه فوتبالیست‌ها پرداخت شود.

مهدیقلی هدایت، حسن مشار، محمدعلی فرزین، حسین سمیعی، جعفرقلی اسعد، یحیی قراگوزلو»

 

پس از گذشت دو سال از سفر تیم منتخب ایران به آذربایجان شوروی و انجام سه مسابقه دوستانه با باشگاه‌های آذربایجانی، هیأت فوتبال طهران از تیم منتخب فوتبال آذربایجان شوروی دعوت کرد تا برای چند بازی دوستانه به ایران سفر کند. این دعوت مورد قبول مقامات ورزشی شوروی قرار گرفت و تیم فوتبال آذربایجان با 19 بازیکن، دو همراه و یک ژوری(عضو هیأت منصفه/ داور) از طریق بادکوبه راهی بندرپهلوی و طهران شد و در کرج از سوی دو تن از اعضای هیأت فوتبالیست‌های طهران و گروهی از ورزش‌دوستان و همچنین اسلاوسکی نایب اول سفارت و قنسول سفارت شوروی در طهران، مورد استقبال قرار گرفت. (تهران مصور، شماره یک، 1/9/1308، صص 8 و 9)

البته پیش از ورود روسها به ایران، نامه‌های فراوانی در این باره در هیأت وزرا و وزارت معارف نوشته و امضا شد تا استقبالی باشکوه از میهمانان به عمل آید. در یکی از این نامه‌ها که درباره دو نفر از معلمان ورزش نوشته شده، آمده است:

«وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه به تاریخ 5 آذرماه 1308

اداره تفتیش- نمره 4375

مطابق اطلاع اصل، آقایان صدری و صفوی معلمین ورزش مدارس متوسطه ایام 26- 27-30 آبان را به عذر استقبال و پذیرایی از هیأت فوتبالست اعزامی از قفقاز در مدارس حاضر نشده‌اند. لزوماً استفسار می‌شود که غیبت مشارالیهما بر حسب اطلاع و اجازه آن اداره محترمه بوده است یا خیر؟ در صورت عدم اجازه لازم است اقدام مقتضی بفرمایند.

فرمودند ضبط شود 6/9/1308 در هر صورت جواب بدهید والا هر روز مطالبه خواهند کرد. 6 آذر»

 

 

نخستین بازی تیم فوتبال کلنی آذربایجان شوروی با تیم منتخب طهران در زمین فوتبال دروازه دولت انجام گرفت. چمن‌کاری این زمین قبل از ورود تیم آذربایجان تکمیل شده بود و به این ترتیب برای نخستین بار بازیکنان ایرانی در روی زمین چمن بازی کردند. این نخستین تجربه بازیکنان ایرانی در بازی روی چمن بود؛ زیرا آنان در سفر سه سال قبل خود در بادکوبه در زمین خاکی بازی کرده بودند. در مقام مقایسه، زمین چمن دروازه دولت می‌توانست مایه فخرفروشی به رقیب باشد. هرچند نمی‌توان نتایج کسب شده در سه مسابقه تیم ایران را بی‌ارتباط با شرایط زمینی دانست که بازی در آن برای بسیاری از نفرات دشوار می‌نمود. این مسابقه با نتیجه (11-0) به سود میهمان خاتمه یافت. آذربایجان در بازی دوم هم (3-1) به برتری دست یافت.

در روز دوشنبه هشتم آذرماه، سومین بازی دوستانه آذربایجان مقابل منتخب طهران با حضور تیمورتاش (وزیر دربار)، تدین (رئیس مجمع ترقی و ترویج فوتبال) و لوکالوسکی (شارژدافر سفارت شوروی) انجام گرفت که این مسابقه هم با 4 گل به سود منتخب آذربایجان به پایان رسید. پس از پایان این مسابقه، تیمورتاش وزیر دربار پس از سخنرانی مختصری درباره فوائد ورزش، گلدان نقره‌ای را که قبلاً از طرف فوتبالیست‌های ایرانی تهیه شده بود، به تیم آذربایجان شوروی اهدا کرد و سپس نشان‌هایی را با دست خود، به سینه آنها سنجاق کرد. از سوی دیگر «‌شیخ سعید‌اُف» نماینده شورای عالی تربیت بدنی آذربایجان نیز بیرقی از طرف تیم میهمان به فوتبالیست‌های ایران تقدیم کرد و از میهمان‌نوازی آنها سپاسگزاری نمود. (تهران مصور، شماره 2، 23 /9/ 1308، ص 9)

 

 

در تاریخ 13 مهرماه هیأت وزیران تصویب کرد که مبلغ یکهزار و پانصد تومان«برای تکمیل مقدمات ورود فوتبالیست‌هایی که از روسیه به ایران می‌آیند از محل اعتبار مخارج غیرمترقبه دولت به اختیار وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه گذاشته شود.» در این نوشته امضای مهدیقلی هدایت«‌مخبرالسلطنه» (نخست وزیر)، قاسم صور‌اسرافیل (وزیر پست و تلگراف)، محمدعلی فرزین (وزیر مالیه)، حسین سمیعی«‌ادیب‌السلطنه» (وزیر داخله) و یحیی قره گوزلو (وزیر علوم و اوقاف) دیده می‌شد. اندکی بعد و در تاریخ 9 آذرماه، هیأت وزرا به پیشنهاد قره گوزلو تصویب کرد که بودجه مورد نظر از محل اعتبار مخارج غیرمترقبه دولت پرداخت شود. در این مصوبه امضای وزیر مالیه جدید (حسن مشار)، وزیر عدلیه (علی‌اکبر داور) و رئیس بلدیه طهران(سرلشگر کریم آقا بوذرجمهری) نیز اضافه شده بود.

 

 

در سال 1308 سه ستاره آینده کشتی و وزنه‌برداری زاده شدند. در روز جمعه 16 فروردین«محمود ملاقاسمی تبریزی» متولد شد. اولین مدال‌آور ایران در مسابقات جهانی کشتی که در وزن 52 کیلوی مسابقات جهانی 1951(هلسینکی) برنده مدال نقره شد. ملاقاسمی یک سال بعد در همین وزن و در همین شهر یک مدال برنز از بازی‌های المپیک نیز به ارمغان آورد.

حسن فردوس دیگر زاده این سال بود که در روز یکشنبه 7 مهر متولد شد. فردوس در 1951 در بازی‌های آسیایی دهلی نو در وزن 5/67 کیلو قهرمان شد و در همان سال در رقابت‌های جهانی میلان یک مدال برنز گرفت. وی در سال 1376 دار فانی را وداع گفت.

میرجلال غفارزاده منصور که با نام«جلال منصوری» شناخته می‌شود نیز در روز جمعه 20 دی ماه متولد شد. منصوری برنده مدال نقره بازی‌های آسیایی 1951 در دسته 75 کیلوگرم وزنه‌برداری بود و قهرمانی بازی‌های آسیایی 1958 را در وزن5/82 کیلو به دست آورد. وی یک سال قبل از این مدال، در همین وزن در مسابقات جهانی تهران برنده مدال برنز شد. وی در روز یکشنبه 21 آبان 1391 از دنیا رفت.

 

«حضور محترم حضرت اشرف عالی آقای وزیر محترم معارف زید اجلاله العالی محترماً به عرض می‌رساند این بنده شمس‌الدین شایسته مدت سه سال و دو ماه است که کلوب ورزشی تأسیس نموده و تاکنون بدون کمک و مساعدت و یا تشویق مادی و معنوی از طرف هیأت محترم دول و یا مروجین ورزش، تشکیلات ورزشی کلوب را ادامه و توسعه داده‌ام و اکنون دارای 328 عضو اسپُرتمن و متخصص در انواع ورزشهای معموله دنیا می‌باشیم. گرچه نمونه از عملیات و انتظامات این مؤسسه را در جشن چند ماه قبل، حضرت اشرف عالی در این کلوب تشریف فرما شده و ملاحظه فرموده‌اید، لیکن آنطوری که بایست از کلیه خدمات اینجانب و وضع تشکیلات این مؤسسه با اطلاع بشوید، مستحضر نبوده و نظر به اینکه ورزش تاکنون آن طوری که می‌بایستی اهمیت بسزایی دارا باشد نداشته است، لذا این مؤسسه از معرفی و اظهار حیات به آن مقام محترم خودداری می‌نمود. اینک در نتیجه حضور در مجالس جشن و سواره که به افتخار فوتبالیست‌های ایران و شوروی و استماع فرمایشات مهیج آن حضرت اشرف که مبنی بر ترقیات ورزشی و مساعدت شایان آن وزارتخانه محترمه بود، در مقام معرفی برآمده و با اینکه تاکنون سه سال است شخصاً متحمل خسارات و ضررهای فوق‌الطاقه شده‌ام بنابر عشق و علاقه مفرطی که به ترقیات ورزشی و فکری و اخلاقی جوانان وطن عزیزم دارم نیز حاضر هستم در صورتیکه از طرف آن مقام محترم وسایل تشویق و قدردانی به عمل آید که باعث ترویج و تسهیل ورزش و ترقیات آن گردد، متعهد می‌شوم در تمام مسابقه‌های انواع ورزش، چه داخلی و چه بین‌المللی بیرق مقدس وطن عزیزم را در میدان‌های اسپُر با افتخارات همی به احتزاز درآورم و معتقدم که استعداد ورزش در ایران چه از حیث آب و هوا و چه از حیث جوانان ایرانی از عموم ملل متمدنه سمت رجحان و برتری را داراست. زیرا که شخصً متخصص و اسپُرتمن بوده و با تجربیات کاملی عرض می‌نمایم در هرحال از آنجایی که آن حضرت اشرف را فوق‌التصور حامی و طرفدار ترقیات بدنی و اخلاقی جوانان مشاهده نمودم، این بود که تقاضای 328 نفر از جوانان ورزشکار این کلوب را به عرض رسانیده و نیز بر توضیحات کامل‌تری هم در هر موقع که احضار بفرمایید حاضر بوده و نیز برای ارائه هرگونه عملیات و کلیه تشکیلات در هر وقت مؤسسه مفتوح است. ساعات ورزش- همه روزه قبل از آفتاب الی ساعت هشت- و نیز از چهار بعد از ظهر الی ساعت هشت.

پروگرام ورزشی- ژیمناستیک سوئدی- کلیه پرش‌های با‌مانع و بی‌مانع- از خرک، طناب، نیزه، چوب افقی، عرضی و طولی و غیره، والی بال، فوتبال، باسکت بال، پارالل، بارفیکس، حلقه طناب‌دار، ورزش ایرانی، شناوری، صحرانوردی، اتلت، آکرپاتیک و غیره، سرود و موسیقی، قرائتخانه، کلاسهای فرانسه، آلمانی، انگلیسی، کنفرانس‌های بدنی، اخلاقی، علمی، اهدای سالیانه یکصد قطعه مدالهای ورزشی به قهرمانان هر یک از ورزش‌ها که در مسابقه‌های داخلی گذاشته می‌شود با شرط پذیرفتن داوطلبان خارجی برای اهمیت مسابقه و مدال.

تقسیم ‌بندی افراد- در ایام جمعه از صبح الی ظهر و دوشنبه‌ها از 3 بعد از ظهر الی غروب 120 نفر فوتبالیست برای تعلیم و تربیت بازی فوتبال در زمین فوتبال سفارت فخیمه آمریکا به وسیله کارتهای مخصوص در بیرون دروازه دولت و نیز در زمین اول مدرسه کالج آمریکایی مشغول فوتبال می‌باشند. سه سال است که ادامه دارد.

در ایام تعطیلی تابستان در کوهها و جنگلها و ییلاقات مشغول تعلیم و تربیت زندگانی‌های اجتماعی و صنعتی از طریق اجرا و عملی می‌باشند.

تقریباً 60 نفر- در اواخر تابستان 50 نفر از جمشیدیه و محلهای شناوری دیگر تربیت می‌شوند برای شناوری و طرز مسابقه‌های آن در زمستان و اول بهار فوتبال و مسابقه‌های آن در سایر ایام هفته در محل کلوب«خیابان علاء الدوله- کوچه میرشکار» در ساعات معینه در فوق مشغول اجرا و سایر ورزش‌ها و پرش‌ها می‌باشند مطابق پرگرام روزانه.

این بود مختصری از اوضاع و تشکیلات افتتاحیه و مداومت در این سه سال در صورتی که جای تقدیر و تشویقی هست انتظار می‌رود که یک نام برجسته از آن حضرت اشرف در چنین مؤسسه‌ای به نام تشویق به یادگار بماند- با تقدیم احترامات فائقه- شایسته مدیر ورزش- کلوب ورزش اجتماعیون- نمره تلفن 1295- تاریخ 13 آذرماه 1308/ 4 دسامبر 1929